Googelen op ‘gebruik uitroepteken’ leerde mij dat het een leesteken is dat veel irritatie oproept. Dat komt dan vooral omdat er vaak te veel uitroeptekens worden gebruikt. Een toevallig gesprekje met mijn dochter leverde mij het inzicht op dat de jeugd het niet snel te veel vindt.
Uitroepteken o
1. (taalkunde) !, een leesteken dat uitdrukt dat de zin een uitroep, bevel of uitdrukking van verbazing is. Voorbeeld: Loop naar de pomp!
De zoekopdracht leverde diverse blogartikelen op met titels als ‘Te veel uitroeptekens gebruiken, stop daarmee!!’, ‘Weg met het uitroepteken?!’ of ‘Gebruik nooit meer dan één uitroepteken’.
Oké, maar wanneer zet je die ene dan?
Uitroepteken is een zinseindeteken
In beginsel is een uitroepteken een leesteken dat, net als de punt en het vraagteken, het einde van een zin markeert. Waar je rekening mee moet houden is dat het uitroepteken geen neutraal teken is. Het wordt vooral gebruikt om emoties weer te geven en volgens de Schrijfwijzer zet je een uitroepteken na een:
- bevel of aansporing
- pijnkreet
- hulproep
- waarschuwing of dreiging
- gelukwens
- uiting van afschuw of verontwaardiging
- uiting van verbazing of verwondering
Het zal je niet verbazen dat bij deze opsomming het advies staat dat één uitroepteken voldoende is. Dat verklaart meteen de titels van de blogartikelen uit mijn zoekopdracht.
Uitroepteken binnen een zin
Hoewel je net las dat een uitroepteken een zinseindeteken is, kun je het bij uitzondering ook binnen een zin gebruiken. Je geeft een bepaald woord dan extra emotie zoals be- of verwondering of kritiek, bijvoorbeeld:
Hij greep zijn negende(!) wereldtitel.
Het eerste concert van Adele was binnen tien(!) minuten uitverkocht.
Ze verloren die geweldige(!) wedstrijd met 5-0.
Leesteken voor andere emotie
Ik leerde op school dus ook dat je uitroeptekens spaarzaam en met de nodige voorzichtigheid gebruikt omdat ze ‘heftig’ overkomen. Mijn dochter verschafte me een ander inzicht. Toen zij me een mailtje liet zien dat ze naar een docent wilde sturen, stonden daar uitroeptekens in. Dat ontlokte mij uiteraard de opmerking dat ze dat beter niet kon doen. Toen ik haar vertelde dat uitroeptekens nogal nadrukkelijk zijn, gaf zij aan dat zij, en met haar veel andere jeugdige taalgebruikers, ze juist gebruikt om te voorkomen dat ze boos overkomt. Ze zet ook een uitroepteken om te laten zien dat ze ergens zin in heeft of dat iets niet serieus is.
Even over een ander leesteken …
Waar ik dan een uitroepteken onbeleefd vind, blijkt uit een onderzoek onder Generatie Z, jongeren geboren na 1995, dat zij het afsluiten van een sms- of WhatsAppbericht met een punt als een teken van woede zien. En laat ik nou altijd mijn appjes met een punt afsluiten omdat dat in mijn ogen zo hoort. Tja, je wordt ouder mama!
Uitroeptekenweetjes
- Bij een uitroepteken binnen een zin komt er voor het haakje openen geen(!) spatie.
- Aan het einde van een zin komt er geen spatie voor het uitroepteken.
- De combinatie ?! gebruik je alleen bij een heel sterke emotie: Weet je dat wel héél zeker?!
- Als een zin op een afkortingspunt eindigt zet je geen extra punt, een uitroepteken kan wel als daar een goede aanleiding voor is: Nee, hij gaf een toelichting over het schrijven van reclame- en songteksten e.d.!
Meer lezen over leestekens?
Dat kan, bijvoorbeeld over:
” Nee, hij gaf een toelichting over het schrijven van reclame- en songteksten e.d.!”
De persoon die mij dit stuur zegt:”Duh! Ben je dom of zo?” Door het uitroepteken.
Dit is een generatiekloof die niet snel overbrugd zal worden en waardoor er keer op keer irritatie bij de oudere generatie zal ontstaan richting de jongere. Uitroeptekens benadrukken en komen schreeuwend over. Niets gezellig, niets enthousiast gewoon spaarzaam gebruiken dus!
Dank voor je reactie Conny. Het laat maar weer zien dat ook het gebruik van leestekens met de tijd verandert. Dat maakt taal ook zo leuk!😉